Zo’n 3.000 websites uit de beginjaren van XS4ALL zijn nu werelderfgoed van de Unesco. We danken deze geweldige primeur voor Nederland aan Kees Teszelszky en zijn team. Kees is conservator digitale collecties bij KB, nationale bibliotheek in Den Haag.
Hoe ben je geïnteresseerd geraakt in oeroude websites van XS4ALL?
‘De KB bewaart alle boeken, tijdschriften en kranten die in Nederland zijn uitgekomen. Sinds 2007 verzamelen we ook internetpagina’s. De eerste websites in Nederland ontstonden begin jaren negentig. Veel homepages uit die eerste periode zijn helaas verdwenen. Vaak omdat providers ophielden te bestaan en url’s verdwenen. In 2017 ontdekte ik dat veel oude websites bij XS4ALL nog te vinden waren. Toen in 2019 de merknaam XS4ALL dreigde te verdwijnen, ben ik meteen in actie gekomen om te voorkomen dat ook dit digitale verleden in het niets zou oplossen.’
Waarom is het belangrijk deze oude websites te bewaren?
‘De digitalisering van de samenleving ging met de opkomst van het internet een nieuwe fase in. Omdat XS4ALL de eerste provider in Nederland was voor consumenten, zijn de homepages van XS4ALL-klanten een spiegel van de digitale samenleving vanaf 1994. Voor historici is deze webcollectie prachtig materiaal.’
Wat valt op aan die eerste websites?
‘De eerste websites doen nog aan brochures denken. Omdat ze wat betreft vormgeving tussen een druk op papier en een digitale publicatie op het web staan. Al snel werden nieuwe mogelijkheden ontdekt. Zoals fel kleurgebruik, maar ook bewegende plaatjes. De eerste webpagina’s wemelden van de gifjes. We troffen ook veel under construction-websites aan. Mensen moesten er in die tijd aan wennen dat websites steeds vernieuwd kunnen worden. Er werd dan under construction de homepage te gezet.’
Geef eens wat voorbeelden van wat we in de collectie kunnen vinden?
‘Onder meer de allereerste homepage die bij XS4ALL online kwam. Dankzij een bewaard mailtje van de systeembeheerder kunnen we het moment exact dateren: woensdag 29 juni 1994, omstreeks 16:00 uur. Ranx’ World Wide Web Home Page, zoals de site heette, was niet meer dan een webdirectory met links naar andere websites. Heel veel oersites hadden deze vorm en dat is verklaarbaar: er bestonden nog geen zoekmachines. Dus linken naar andere websites was de beste manier om informatie te vinden en te surfen.’
Wat is nog meer bijzonder?
‘Een bijzondere site uit 1994 is het WWW schrijversforum. Dat bood amateurschrijvers de mogelijkheid via het internet hun werk te laten zien. Dit schrijversforum wijst ons op iets heel essentieels: dankzij het internet konden “gewone mensen” zelf teksten publiceren. Dat was voorheen voorbehouden aan professionals, zoals journalisten, schrijvers en dichters. De XS4ALL-websites geven daarmee een fantastisch inkijkje in wat “gewone mensen” in de jaren negentig bezighield.’
Hoe uniek is dat?
‘Heel uniek. Om een voorbeeld te geven: in de webcollectie van XS4ALL zitten websites die door kinderen zijn gemaakt. (Zie bijvoorbeeld hier en hier). Ter vergelijking: de KB heeft een paar miljoen boeken in de collectie. Daarvan zijn er maar twee door kinderen gemaakt. Die dateren beide uit de jaren zeventig.’
Hoe heb je die oerwebsites kunnen terugvinden?
‘We begonnen met het Internet Archive dat met de Wayback Machine te raadplegen is. Maar deze bewaart vaak alleen de homepage en hooguit één onderliggende pagina. Al snel bleek dat XS4ALL in de beginjaren een soort telefoonboek op het web publiceerde met een overzicht van vrijwel alle homepages die op dat moment online waren. Deze lijst vonden we in verschillende versies terug. Veel van deze sites bleken nog te bestaan. Omdat ze vaak al jaren geen bezoekers meer hadden gehad en andere sites er niet naar linkten, waren deze sites met zoekmachines niet te vinden. Maar dus wel via de lijsten die in de beginjaren waren bijgehouden.’
Welke selectiecriteria waren er?
‘De totale webcollectie van XS4ALL bestond uit 18.000 websites. Het archiveren is tijdrovend werk. We moesten keuzes maken. Heel veel sites kwamen op hetzelfde neer. Tientallen mensen beschreven bijvoorbeeld hoe ze een dakkapel hadden laten plaatsen. Daarvan hebben we dan een paar voorbeelden gearchiveerd. Maar alle sites met verhalen en literatuur hebben we sowieso bewaard. En ook sites met zelfgemaakte softwareprogrammaatjes. De collectie bevat 3.224 websites.’
De webcollectie is op de Unesco-werelderfgoedlijst gezet. Hoe bijzonder is dat?
‘Dit is het eerste digitaal geboren archief dat werelderfgoed is geworden. Nederland heeft dus een primeur. Hoe dat gegaan is? In het kader van het Unesco memory of the world krijgt elk land de vraag wat er mogelijk interessant is om op de lijst te komen. Ik heb een lang betoog geschreven waarom wij vinden dat de XS4ALL-webcollectie werelderfgoed is. Dat was kennelijk overtuigend.’
Was het leuk om met dit project bezig te zijn?
‘Enorm. Als historicus heb ik vaak Middeleeuwse boeken in handen gehad. Je voelt je dan echt verbonden met het verleden. De “historische sensatie” zoals dat heet. Met deze websites van XS4ALL kreeg ik precies hetzelfde gevoel. Het was alsof ik met een telescoop het heelal afspeurde en terugkeek in de tijd naar het moment van de oerknal. Deze websites zijn echt het allereerste begin van het internet in Nederland. Ook een soort oerknal.’
Hier vind je de collectiebeschrijving.
