Een zonnige frisse dag in november. Marco van Gelder en ik zitten dit keer in Den Haag bij Mama Kelly en gaan in gesprek met Frank Verborg. Organisatieadviseur en schrijver van het boek “Meer ik, meer moraal”. Natuurlijk hebben we zijn boek gelezen voor het gesprek. Een beschouwend boek waarin Frank een filosofische, organisatiekundige en psychologische kijk geeft op onze tijd. Ik ben vooral benieuwd naar zijn eigen mening. Wat is zijn boodschap?
En zo start Marco ook het gesprek. In de loop van de ontmoeting wordt duidelijk dat het voor Frank draait om de behoefte aan sociale efficiëntie, We zitten nu in een tijd die gedomineerd wordt door een verzakelijking van alle relaties. We hebben – zo vertelt hij – zo ons best gedaan alles te organiseren, dat het ik (de mens als individu en persoon) in de knel komt. Het wordt tijd dat we de balans herstellen: meer mens, minder machine.Zijn eigen verkenning naar die boodschap is vastgelegd in de 7 essays uit zijn boek.
“Er wordt veel onzin verkocht over zelfsturende teams”, zegt Frank. Als organisatieadviseur ziet hij het gebeuren. “Terwijl er juist behoefte is aan meer leiderschap. Dingen veranderen alleen als er iemand is die zich ergens druk om maakt en anderen op sleeptouw neemt. Sturing is nou eenmaal nodig om iets tot stand te brengen. Geen enkel sociaal organisme kan zonder hiërarchie en sturing.”
McDonaldisatie van de samenleving
Zoals vaak ontstaan inzichten als je afstand neemt. Frank vertelt dat hij jaren geleden tijdens een vakantie op de camping in Frankrijk “ The McDonaldization of Society” van George Ritzer las. Het boek van Ritzer was een eyeopener en beschrijft precies wat er aan de hand is. “Onze maatschappij heeft overal de kenmerken van een fast-food restaurant overgenomen. Strak georganiseerde werkprocessen, met regels en protocollen. Gericht op controle, beheersing en het produceren of verwerken van massa. Iedereen is vervangbaar en de ‘lopende band’ bepaalt wat er gebeurt. Ook in de zorg, het onderwijs en de rechtspraak. De lopende band is overal. Dit is nu de dominante logica in onze samenleving. Nergens voor nodig, want thuis draait ook alles prima, zonder die overgeorganiseerde inslag.” Frank noemt dit instrumentele rationaliteit. Daarin zijn we doorgeslagen. De balans is zoek.
Over moralisme
Er wordt veel misprijzend gesproken over het dikke-ik. Maar wat Frank ergert, is dat het dan altijd gaat over het dikke-ik van anderen, terwijl hij juist wil dat we naar onszelf kijken. Want leiderschap begint bij ‘ik’.
Mooi hoe de verhalen van de Verkenners in elkaar grijpen. Ook Frank heeft het over ‘het verhaal’. We zijn op zoek naar het goede verhaal, zoals ook Nico Baken in een ander Verkenner gesprek aangaf. En hoewel in de maatschappij veel verdeeldheid lijkt, is er meer verbinding dan we denken.
“Moraal is het verhaal dat we elkaar vertellen over ‘het goede leven’. Als je door je oogharen kijkt, delen we bijna allemaal hetzelfde verhaal . Fundamenteel gaat het om drie waarden: autonomie, het belang van het gewone leven, en het lijden verminderen. Ieder ik wil graag bijdragen aan dat verhaal.”
Het willen zien
Je kunt je makkelijk mee laten voeren door het cynisme – met alles wat er in onze wereld gebeurt - maar Frank ziet graag het positieve. Mooie en goede dingen in de persoonlijke levenssfeer. En die gebeuren wanneer mensen stilstaan bij de vraag ‘wat vind ik nu belangrijk”. Frank haalt het onderzoek van hoogleraar Gabriel van den Brink van de Tilburg University aan. Op allerlei plaatsen in buurten en wijken zijn mensen buitengewoon actief met dingen regelen voor elkaar. Van het verzinnen van alternatieve energievoorzieningen tot samen iets regelen voor eenzame mensen in de wijk. “Als je goed kijkt, en mensen in hun kracht zet, kan het dus beter en anders.”
Symbolisch demonstreert Frank: “Doe je jasje open.” Geef ruimte aan authenticiteit, dan komt er ook meer energie. Verstop je zelf niet. Neem jezelf mee in alles!
Creatieve rationaliteit
Maar kun je wel persoonlijk worden? In die dominante instrumentele context, waarin alles geregeld en gecontroleerd wordt, past dat niet. Er is een tegenkracht nodig. Frank noemt dit creatieve rationaliteit. Hierin draait het om vrijheid en authenticiteit. Een plek voor kwetsbaarheid, kracht en moed, want de dominantie van de instrumentele rationaliteit maakt niet zomaar plaats. Daar moet je flink moeite voor doen.
Hij illustreert het met een voorbeeld. Vergaderingen. “Doorgaans parkeren we onze ‘ik’ bij de deur, als we de vergadering in gaan. We doen mee in het vergaderritueel; het protocol. Maar wat als je jezelf echt meeneemt in de vergadering. Inbrengt wat er voor jou toe doet? Dan heb je andere gesprekken en ontstaat er op een heel ander niveau de verbinding met elkaar. Zo breng je balans tussen de instrumentele & creatieve rationaliteit. De instrumentele rationaliteit, die is overal aanwezig. We kunnen niet zonder en willen geen onzekerheid. Het biedt een soort veiligheid. Maar het verstart ook. En vandaar Franks betoog om jezelf weer in te brengen: creatieve rationaliteit.
Over leiderschap en oordelen
“Sturen = kiezen. Leiderschap draait ondermeer om het aanbrengen van focus. Het maken van keuzes; wat doen we wel en wat niet. Waar draait het om? Die keuzes maak je op basis van jouw eigen oordeel door te kijken naar de situatie om te zien wat er nodig is. Dat is niet iets wat je kunt uitbesteden aan een ander.
Als leider draait het niet alleen om praten maar ook om doen. Het voortouw nemen en anderen op sleeptouw nemen. Verbinding leggen betekent vaak het gesprek faciliteren. Ruimte maken voor een oordeel. Een waarnemingsoordeel. ‘Wat is hier nu nodig - situationeel?’
We hebben wel vaak een oordeel, maar durven het niet uit te spreken. Bedenk dat een oordeel hebben is iets heel anders dan iets veroordelen…..”
De boodschap
Denkers blijven denken, en vormen voortdurend weer nieuwe gedachten. Zo leidt het gesprek tussen Frank en Marco tot een nieuw inzicht. Een soort aha moment. Hier draait het om: Sociale Efficiëntie. Iets wat we nodig hebben, maar wat er niet is. We zijn immers sociaal inefficiënt. Kijk maar:
- We vergaderen met meer dan 3 mensen
- We praten over rapporten (terwijl een rapport het eind van het proces is)
- We weten niet wie de eigenaar is
- We discussiëren eindeloos, want dan hoef je niks te doen
- We kijken niet naar de mens
Zo simpel kan het dus zijn. Werken in kleine groepen, want het is bewezen dat je we ons in groepjes van drie het meest op ons gemak voelen. De dialoog aan het begin hebben, als je er nog iets aan hebt. In plaats van aan het eind. Duidelijke verantwoordelijkheden; wie zorgt voor de focus? Wie durft te oordelen? Stoppen met praten en dingen gaan doen. En ruimte voor de mens. Een mens wordt niet voor niks gekenmerkt door emoties. Het (h)erkennen van emoties, zoals Bang, Boos, Blij en Bedroefd, om een reactie te snappen. Frank legt uit “Onze emotie is de verbinding met de wereld. Gevoelens en emoties vormen onze intieme binnenwereld en tegelijk zijn ze onze verbindingslijn met anderen en de omgeving. Het persoonlijke zit van binnen en is de verbindingslijn met buiten.” Daar is overigens niks zweverigs aan. Dat is niet Frank zijn ding. Daarom blijft het ook creatieve rationaliteit.
Een gesprek met een punt. Een boodschap die even simpel als krachtig is. Laat je ‘ik’ niet bij de deur staan. Maar neem het mee in alles wat je doet.
We waren op zoek naar de mening van Frank. En die hebben we gekregen. Ik weet nu hoe het komt dat dat zo lastig te duiden was. Zijn waarde is namelijk zeker ook zijn kennis. De essays in het boek zijn niet zomaar verhaaltjes, maar goed onderbouwde beschouwingen, om stap voor stap een gedachtegang op te bouwen. Daarmee is zijn mening bijna een waarheid en voelt daarom niet als mening. Dat is de kracht van Frank. Feitelijk, eerlijk en overtuigend. Omdat we er samen beter van worden, als we onszelf meer durven zijn.
